Organizacje pozarządowe krytycznie o stosowaniu Konwencji z Aarhus

Pozarządowe organizacje ekologiczne (POE) krytycznie oceniają przestrzeganie przepisów Konwencji z Aarhus^[i] w codziennej praktyce organów ochrony środowiska w Polsce – tak wynika z badań przeprowadzonych przez Fundację Greenmind w ramach projektu Shadow Report z wykonania Konwencji z Aarhus.

Badanie, przeprowadzone w formie wywiadów z przedstawicielami 8 POE^[ii], objęło okres od 1 stycznia 2014 r. do 31 marca 2015 r. i składało się z kilku grup pytań, nawiązujących tematyką do poszczególnych artykułów Konwencji:

-      wsparcie dla stowarzyszeń działających na rzecz ochrony środowiska (art. 3),
-      dostęp do informacji dotyczących środowiska (art. 4),
-      udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji dotyczących konkretnych przedsięwzięć (art. 6),
-      udział społeczeństwa w odniesieniu do planów, programów i wytycznych polityki mających znaczenie dla środowiska (art. 7),
-      udział społeczeństwa w przygotowywaniu przepisów wykonawczych lub powszechnie obowiązujących aktów normatywnych (art. 8),
-      dostęp do wymiaru sprawiedliwości (art. 9).

Podobny, ale mniej szczegółowy zakres miała ankieta skierowana do obywateli i POE, dostępna w internecie w okresie od 9 września do 11 listopada 2015 r. Jej wyniki stanowią uzupełnienie wywiadów z POE.

Poniżej prezentujemy niektóre ze stwierdzonych w toku badań nieprawidłowości i niedociągnięć w stosowaniu Konwencji:

• Państwo nie oferuje żadnego systemowego wsparcia POE spełniających ważną rolę reprezentantów społeczeństwa w sprawach środowiska i jego ochrony. Jedynie 3 do 37% przychodów badanych organizacji nie jest związana z realizowanymi projektami.

• Pomimo tego, że dostęp do informacji o środowisku i jego ochronie jest w Polsce uregulowany ustawowo od ok. 20 lat, aż 14% wniosków o udzielenie informacji składanych przez badane POE było rozpatrzonych niezgodnie z art. 4 Konwencji. Stwierdzono  liczne przypadki nie odpowiadania na wnioski organizacji i obywateli lub bezprawnego odmawiania udostępniania informacji oraz przewlekłego prowadzenia postępowań w tej sprawie przez władze publiczne.

• W postępowaniach dotyczących konkretnych przedsięwzięć odnotowywano m.in. częste nieprawidłowości w powiadamianiu o nich, przypadki utrudniania lub odmawiania dostępu POE do uczestnictwa w postępowaniach. W opinii POE nieprawidłowości w postępowaniu z udziałem społeczeństwa dotyczą przede wszystkim inwestycji mogących budzić zastrzeżenia lub kontrowersje (np. farmy wiatrowe, infrastruktura narciarska), a popieranych przez miejscowe władze.

• Powszechnym problemem dotyczącym udziału społeczeństwa w postępowaniach dotyczących konkretnych przedsięwzięć (art. 6 Konwencji), planów, programów i wytycznych polityki (art. 7) oraz w przygotowywaniu przepisów wykonawczych lub powszechnie obowiązujących aktów normatywnych (art. 8) jest niezwykle niska efektywność procesu konsultacji. Pomimo wnoszonych uwag i zastrzeżeń planowane przedsięwzięcia są realizowane w kształcie proponowanym przez wnioskodawcę, a dokumenty planistyczne i projekty aktów prawnych w procesie konsultacji co najwyżej podlegają lekkiemu „liftingowi”. Sytuacje, gdy prowadzący postępowanie organ aktywnie poszukuje rozwiązania optymalnego dla środowiska, we współpracy z wnioskodawcą i uczestniczącymi w postępowaniu POE stanowią wyjątek. Natomiast ignorowanie zgłaszanych uwag to wciąż norma, a brak list zgłaszanych uwag i protokołów z konsultacji z odpowiedziami organu – częsta praktyka.

• W opinii POE serwis „Rządowy Proces Legislacyjny” porządkuje i teoretycznie stwarza dobre warunki dla konsultacji projektów aktów prawnych, ale jego funkcjonowanie nie spełnia wymagań art. 8 Konwencji: projekty z pewnością nie są konsultowane na etapie „gdy wszystkie warianty są jeszcze możliwe”, a niektóre proponowane terminy konsultacji nie dają nawet szansy na zapoznanie się z dokumentami.
  POE zwróciły też uwagę na skuteczne omijanie obowiązku konsultacji poprzez zgłaszanie projektów niektórych ustaw w trybie innym niż rządowy (np. projekty poselskie, senackie).

• W badaniu barier dostępu do wymiaru sprawiedliwości 2/3 POE oceniło wysokości wpisów sądowych jako bardzo duże lub duże (w szczególności w sprawach związanych z prawem budowlanym i zagospodarowaniem przestrzennym). Wszystkie POE wskazywały na tzw. przymus radcowsko – adwokacki  przy sporządzaniu skargi do Naczelnego Sądu Administracyjnego, jako absolutną barierę w dostępie do wymiaru sprawiedliwości.

Pełne informacje dotyczące metodyki i wyników badań znajdują się w raportach szczegółowych:
„Doświadczenia organizacji pozarządowych z wdrażania Konwencji z Aarhus”
„Doświadczenia ze stosowania Konwencji z Aarhus Podsumowanie ankiety internetowej”

Wiadomość przygotowana w ramach projektu „Shadow Report z wykonania Konwencji z Aarhus”, realizowanego przez Fundację Greenmind w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG.

Udostępnij ten artykuł

+36