Konwencja z Aarhus w praktyce

Dostęp do informacji o środowisku i udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji o środowisku, a także dostęp do wymiaru sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska powinien być zapewniany dzięki Konwencji z Aarhus¹. Fundamentem uzgodnienia tej konwencji w roku 1998 było przekonanie, że każdy z nas ma prawo do życia w środowisku naturalnym  zapewniającym mu dobrą jakość życia, jak również ma obowiązek działania na rzecz ochrony i poprawy stanu środowiska – dla dobra obecnego i przyszłych pokoleń. Strony Konwencji uznały odpowiednią ochronę środowiska za niezbędny warunek dla pomyślnego funkcjonowania obywateli i społeczeństw, oraz dla korzystania z podstawowych praw człowieka. Potwierdzono potrzebę ochrony, zachowania i ulepszania stanu środowiska oraz zapewnienia zrównoważonego i przyjaznego środowisku rozwoju gospodarczego. Głównymi celami Konwencji z Aarhus są zapewnienie społecznego dostępu do informacji i wymiaru sprawiedliwości oraz uczestnictwa w podejmowaniu decyzji w sprawach dotyczących środowiska.

Polska ratyfikowała Konwencję z Aarhus w 2001 roku. Dwa lata później opublikowano ją w Dzienniku Ustaw (Dz. U. Nr 78, poz. 706). Stanowi ona zatem część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana. Niezależnie od tego, prawo w zakresie dostępu do informacji i wymiaru sprawiedliwości oraz uczestnictwa w podejmowaniu decyzji w sprawach dotyczących środowiska zostało skonkretyzowane na poziomie ustawowym². Nasze społeczeństwo jest więc wyposażone w narzędzia umożliwiające mu dostęp do informacji o ochronie środowiska oraz dające mu wpływ na procesy podejmowania decyzji dotyczących środowiska, w tym jego ochrony. Uprawnienia te stanowią jedną z podstaw funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego w Polsce.

Doświadczenia osób indywidualnych i organizacji pozarządowych wskazują jednak, że pomimo uprawnień formalnych, dostęp do informacji o środowisku w praktyce jest często utrudniony, pomimo że stanowi podstawę do rzeczywistego udziału obywateli w podejmowaniu decyzji mogących oddziaływać na środowisko czy być kluczowymi dla jego ochrony. Przejawia się to w wielu aspektach, m.in. nieprzejrzystym i niejednolitym systemie podawania informacji do publicznej wiadomości, nieuzasadnionej konieczności udowadniania przez wnioskującego interesu uzasadniającego złożenie wniosku o informację o środowisku, czy nie udostępnianiu „bez zbędnej zwłoki” informacji będących w posiadaniu organów administracji publicznej. Kolejne przeszkody napotykają także organizacje pozarządowe chcące wziąć udział w postępowaniach dotyczących wydania decyzji istotnych dla środowiska.

Celem projektu Konwencja z Aarhus w praktyce – obywatelski monitoring administracji publicznej i dialog na rzecz zmian jest zbadanie konkretnego wycinka obszaru wdrażania Konwencji i zapoczątkowanie zmian w tym zakresie. Ilościowa i jakościowa ocena skali problemów związanych z udostępnianiem informacji o środowisku i jego ochronie oraz zapewnianiem udziału społeczeństwa w decyzjach w tym zakresie – da podstawę do zainicjowania działań na rzecz zmiany nieodpowiednich praktyk. Kluczem do tych ostatnich będzie aktywizacja obywateli (bottom-up approach) oraz dialog z decydentami.

Projekt realizowany jest dzięki wsparciu Szwajcarii w ramach szwajcarskiego programu współpracy z nowymi krajami członkowskimi Unii Europejskiej (Fundusz dla Organizacji Pozarządowych).