Masz prawo wiedzieć, masz prawo współdecydować
Ochrona środowiska jest jednym z podstawowych wyzwań współczesnego świata, wpływającym na niemal każdą dziedzinę życia ludzkiego. Potrzeba zapewnienia społeczeństwu udziału w działaniach kształtujących środowisko i wpływających na jego ochronę znajduje odzwierciedlenie w przepisach normujących tę problematykę. Przepisy te, ogólnie rzecz biorąc, przyznają społeczeństwu uprawnienia do:
- uzyskania informacji o środowisku;
- wzięcia udziału w procesie podejmowania decyzji oraz opracowywania dokumentów dotyczących środowiska tam, gdzie przepisy wymagają udziału społeczeństwa [1];
- zaskarżania decyzji dotyczących ochrony środowiska w postępowaniach, w których wymagany jest udział społeczeństwa [2].
Prawo do informacji
Zapewnienie społeczeństwu odpowiedniego udziału w działaniach kształtujących środowisko wymaga udostępnienia społeczeństwu informacji o środowisku. Informacja o środowisku jest rozumiana szeroko. W uproszczeniu można stwierdzić, że udostępnieniu podlega każda informacja, która dotyczy środowiska, a jest w posiadaniu organu administracji lub jest dla niego przeznaczona. Zasadą jest, że organ administracji udostępnia informację o środowisku każdemu, kto wystąpi z takim żądaniem, w sposób wskazany w żądaniu. Wyjątki od tej zasady zostały określone ustawowo i nie mogą być interpretowane w sposób rozszerzający. Odmowa udostępnienia informacji następuje w drodze decyzji, od której służy odwołanie. Osoba ubiegająca się o dostęp do informacji o środowisku nie musi wykazywać interesu prawnego ani faktycznego, by taką informację uzyskać. Co do zasady, wniosek o udostępnienie informacji o środowisku wymaga formy pisemnej oraz powinien zostać opłacony [3], przy czym wysokość opłat musi być uzasadniona kosztem ich udostępnienia. Organy administracji mają obowiązek prowadzić publicznie dostępne wykazy, w których umieszczane są niektóre informacje dotyczące środowiska – dostęp do tych informacji jest bezpłatny. Informacja o środowisku powinna zostać udostępniona bez zbędnej zwłoki, jednak nie później niż w terminie miesiąca. W szczególnie skomplikowanych przypadkach termin ten może zostać przedłużony do dwóch miesięcy. Informacje zawarte w publicznie dostępnych wykazach zaś powinny zostać udzielone w dniu, w którym zgłoszone zostało żądanie.
Prawo udziału w procesie decyzyjnym
Oprócz możliwości uzyskania dostępu do informacji o środowisku, społeczeństwo zostało wyposażone w możliwość udziału w procesie wydawania decyzji oraz opracowywania dokumentów dotyczących ochrony środowiska. W celu umożliwienia społeczeństwu skorzystania z tego prawa, organy administracji zobowiązane są informować bez zbędnej zwłoki m. in. o:
- wszczęciu odpowiedniego postępowania;
- przedmiocie postępowania;
- możliwości oraz terminie składania uwag i wniosków przez społeczeństwo, przy czym termin ten nie może być krótszy niż 21 dni.
Prawo zaskarżania decyzji
Podmiot, który jest adresatem decyzji, może ją zaskarżyć na zasadach ogólnych jako strona postępowania. Organizacje ekologiczne zaś mogą brać udział w postępowaniu administracyjnym oraz wnosić odwołania od decyzji nawet wtedy, gdy postępowanie dotyczy innych osób, o ile jest to uzasadnione ich celami statutowymi. Organizacje te nie muszą wykazywać, że ich udział jest uzasadniony interesem społecznym oraz stają się one uczestnikami postępowania bez konieczności wydania przez organ administracji rozstrzygnięcia w tym przedmiocie. Organizacja ekologiczna może też zaskarżyć decyzję do sądu nawet wtedy, gdy nie brała ona udziału w postępowaniu administracyjnym. Wyżej opisane uprawnienia, w które zostało wyposażone społeczeństwo, znajdują mocne oparcie w przepisach międzynarodowych oraz krajowych i stanowią jedną z podstaw społeczeństwa obywatelskiego w Polsce. Uprawnienia te dają społeczeństwu rzeczywisty wpływ na procesy decyzyjne organów administracji w zakresie ochrony środowiska. Więcej praktycznych informacji na temat prawnych uwarunkowań dostępu społeczeństwa do informacji o środowisku oraz jego udziału w decyzjach dotyczących środowiska znajduje się w dokumencie przygotowanym przez adw. B. Matuszewskiego.