Wprowadzenie i metodyka

W ramach projektu Fundacja Greenmind przeprowadza ocenę poprawności stosowania krajowych przepisów wdrażających art. 6 ust. 3 Konwencji z Aarhus, nakazującego zapewnienie „rozsądnych ram czasowych” na efektywny udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji dotyczących konkretnych przedsięwzięć mających znaczenie dla środowiska.

Ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (UOOŚ) przewiduje (art. 33 ust. 1), iż organ prowadzący postępowanie w sprawie wydania decyzji wymagających udziału społeczeństwa, w tym o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji przedsięwzięcia (DŚU), powinien podać do publicznej wiadomości m.in. następujące informacje: o przystąpieniu do przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko, o możliwości zapoznania się z niezbędną dokumentacją sprawy oraz o miejscu, w którym jest ona wyłożona do wglądu, sposobie i miejscu składania uwag i wniosków, wskazując jednocześnie 21-dniowy termin ich składania.

Badaniem objęto reprezentatywną ogólnopolską próbę 100 obwieszczeń dotyczących postępowań w sprawie wydania DŚU, umieszczonych w Biuletynach Informacji Publicznej (BIP) 100 gmin w Polsce. Ponadto, zgromadzono informację na temat  samych raportów o oddziaływaniu na środowisko (raportów ooś) powiązanych z tymi obwieszczeniami, udostępnionych w formie elektronicznej.

Przedmiotem ilościowej oceny jest poprawność i kompletność informacji przedstawianej w obwieszczeniach informujących o rozpoczęciu postępowania  w sprawie wydania decyzji wymagającej udziału społeczeństwa. Powinna ona w pełni zapewniać wykorzystanie ram czasowych przeznaczonych na konsultacje społeczne. W szczególności, oceniano praktykę dotyczącą niżej przedstawionych zagadnień:

  • liczba dni przewidzianych na konsultacje;
  • wskazanie miejsca, gdzie można się zapoznać z raportem o oddziaływaniu na środowisko (raportem ooś);
  • informowanie o sposobach składania uwag i wniosków (ustnie, pisemnie, środki elektroniczne);
  • wskazanie adresu pocztowego i adresu poczty elektronicznej, pod który należy przesyłać uwagi i wnioski.

W badaniu ocenialiśmy również wybrane fizyczne cechy raportów ooś udostępnianych w formie elektronicznej, które wpływają na łatwość i szybkość przyswojenia ich treści, co przekłada się na możliwość sformułowania uwag i wniosków w ograniczonych ramach czasowych.  Przedmiotem ilościowej oceny były tu następujące parametry:

  • liczba plików elektronicznych składających się na raport (czy raport jest zintegrowany -  w postaci pojedynczego pliku – czy też składa się z wielu plików);
  • liczba stron dokumentacji (raportu ooś) wymagających przeczytania lub przeanalizowania;
  • kompletność przekazanego uczestnikom postępowania materiału (w formie elektronicznej);
  • użycie standardowego oprogramowania, do wytworzenia lub zapisania plików składających się na raport ooś, dostępnego dla większości użytkowników komputerów;
  • liczba stron dokumentacji w przeliczeniu na 1 dzień okresu konsultacji.

Podsumowując, celem badania jest ilościowa, zobiektywizowana ocena, jak dobrze działa stosowany system informowania społeczeństwa o możliwościach wypowiadania się na temat planowanych inwestycji, w jakim stopniu może konsultacje społeczne ograniczać. Dodatkowo, ocenialiśmy w jakim stopniu techniczne parametry raportów ooś – dokumentacji wytworzonej na potrzeby DŚU mogą utrudniać przygotowanie uwag i wniosków w ograniczonym przepisami czasie.

Wyniki

W ramach projektu „Shadow Report z wykonania Konwencji z Aarhus” przeprowadzono badania sondażowe analizując 100 obwieszczeń organów gminy dotyczących przystąpienia do przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko i dokumentów w ramach takiej oceny konsultowanych – raportów o oddziaływaniu na środowisko. Z zakresem badania można zapoznać się tutaj. Przedstawione poniżej, wybrane wyniki są reprezentatywne dla wszystkich gmin w Polsce ze względu na zastosowanie adekwatnego formalnie systemu wskazywania próby (losowanie warstwowe przy operacie obejmującym wszystkie krajowe gminy).

Zachęcamy do zapoznania się z całością raportu.

Obwieszczenia o konsultacjach społecznych w postępowaniach w sprawie wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach

Obwieszczenia o przystąpieniu do przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko i konsultacjach przed wydaniem decyzji, w tym o możliwości zapoznania się z raportem o oddziaływaniu na środowisku w 100% przypadków zawierały prawidłowy, 21-dniowy termin na składanie uwag i wniosków. Obwieszczenia te z reguły (62% przypadków w próbie) były umieszczane w BIP gminy w dniu ich powstania, wskazanym w nagłówku dokumentu. W 37% przypadków ogłoszenie było udostępniane w BIP w 1 do 10 dni po jego utworzeniu. W sumie 80% obwieszczeń było udostępnianych nie później niż w 1 dzień po ich podpisaniu. W badaniu odnotowano  pojedynczy, ekstremalny przypadek umieszczenia obwieszczenia na stronie internetowej Biuletynu Informacji Publicznej w 41 dni po dacie jego utworzenia widniejącej na dokumencie.

W obwieszczeniach zazwyczaj wskazane było miejsce, w którym można zapoznać się z raportem o oddziaływaniu na środowisko (raport ooś). W 11% gmin obwieszczenia nie zawierały jednak informacji o tym, gdzie z tym dokumentem można się zapoznać.

Niespodziewanie mało, bo tylko 60% obwieszczeń zawierało pełną informację, iż uwagi i wnioski odnośnie zgromadzonej dokumentacji mogą być składane zarówno pisemnie, jak i ustnie oraz za pomocą środków elektronicznych. W 11% przypadków nie wymieniono wszystkich trzech możliwych form składania uwag, a aż w 29% obwieszczeń w ogóle pominięto informację o sposobach ich składania. Co gorsza, nawet gdy w obwieszczeniu organ informował o wszystkich możliwych sposobach składania uwag i wniosków, to w połowie takich przypadków (29/60) nie podawał konkretnego adresu poczty elektronicznej, pod który uwagi powinny być przesyłane. Adres pocztowy, pod który można przesyłać uwagi i wnioski nie został wskazany w blisko 1/4 przypadków (24% gmin).

Raporty o oddziaływaniu na środowisko

Raporty będące przedmiotem badania, udostępnione przez gminy w wersji elektronicznej, z reguły nie stanowiły spójnej całości i w 77% przypadków obejmowały więcej niż jeden plik. W połowie analizowanych raportów dokumentacja obejmowała od 2 do 22 plików, a średnia liczba dokumentów składających się na raport wynosiła 15,4. Najobszerniejszy raport liczył 165 plików, a dokumentacja obejmująca więcej niż 30 plików stanowiła 20% przypadków w analizowanej próbie.

W parze z dużą liczbą plików szła duża objętość tekstu składającego się na raporty. Dokumentacja z reguły obejmowała 100-300 stron. Najobszerniejszy raport obejmował 10516 stron, a raporty liczące ponad 500 stron stanowiły 10% próby.

Należy zwrócić uwagę, iż tylko w połowie przypadków (52%) raport ooś udostępniony w wersji elektronicznej przez gminę na życzenie osoby fizycznej lub prawnej zawierał wszystkie pliki, zgodnie ze spisem treści. W 36% przypadków udostępniony zestaw plików był niekompletny, a w pozostałych 12% raportów nie dało się tego ustalić, z uwagi na brak spisu treści (spisu załączników) w przekazanym raporcie.

Wnioski

Przeznaczenie 21 czy nawet 30 dni na konsultacje społeczne w postępowaniach w sprawie decyzji co do przedsięwzięć istotnych dla środowiska nie gwarantuje, że osoba lub organizacja pozarządowa będzie miała „zapewnione rozsądne ramy czasowe” na wzięcie w nich udziału: złożenie uwag i wniosków. Ponadto, czas ustawowo przeznaczony na konsultacje ograniczają m.in.:

  1. Opóźnienie w publikacji stosownych obwieszczeń na BIP. W 20% przypadków umieszczane są na BIP po więcej niż 1 dniu od daty obwieszczenia.
  2. Przewlekłe udostępnianie raportów ooś w wersji elektronicznej na wniosek złożony drogą pocztową (nie w siedzibie organu gminy). Przeważająca większość udostępnień raportu we wnioskowanej formie lub w formie zbliżonej do wnioskowanej jest dokonywana z rażącym naruszeniem 1-dniowego terminu odpowiedzi przewidzianego w UOOŚ. Średni czas oczekiwania na odpowiedź organu wynosi ok. 14 dni. Tylko ok. 15-20% organów jest w stanie udostępnić raport ooś w terminie 3 dni od daty wpłynięcia wniosku. Około 30% gmin potrzebuje przynajmniej 15-16 dni na udostępnienie raportu ooś (lub udzielenie odmowy jego udostępnienia). Łącznie około połowa gmin udostępnia raport w czasie przekraczającym 10 dni. <przypis: wyniki badania przeprowadzonego przez Fundację Greenmind w ramach projektu „Konwencja z Aarhus w praktyce…”>
  3. Bałagan w udostępnianej dokumentacji. Raporty ooś udostępniane przez gminy w wersji elektronicznej  z reguły nie stanowiły spójnej całości i w 77% przypadków obejmowały więcej niż jeden plik. W połowie analizowanych raportów dokumentacja obejmowała od 2 do 22 plików, a średnia liczba dokumentów składających się na raport wynosiła 15,4.
  4. Udostępniana dokumentacja nie jest pełna, co zmusza uczestników konsultacji do dodatkowych działań. Tylko w połowie przypadków (52%) raport ooś udostępniony w wersji elektronicznej zawiera wszystkie pliki, zgodnie ze spisem treści. W 36% przypadków udostępniony zestaw plików jest niekompletny, a w pozostałych 12% raportów nie można kompletności dokumentów ustalić, z uwagi na brak spisu treści (spisu załączników) w przekazanym raporcie.
  5. W wielu przypadkach uczestnicy konsultacji, w czasie na nie przeznaczonym muszą ustalić adres, pod który przesłać mają opracowane uwagi i wnioski. Adres pocztowy, pod który można je kierować, wskazywany jest w obwieszczeniach tylko w 24% przypadków, a elektroniczny w 29%.