„Rzeka nie jest rzeczą” to projekt mający na celu zaangażowanie mieszkańców czterech lokalizacji w działania skierowane na zmianę postrzegania rzeki – jako elementu przyrodniczo-kulturowego i dziedzictwa społeczności lokalnej, a nie przedmiotowego źródła zasobów.
Ekosystemy rzeczne są najbardziej zdegradowanymi ekosystemami na świecie, a ich utrata następuje 3 razy szybciej niż ekosystemów leśnych1. Również w Polsce postępuje degradacja środowiska rzecznego. W ostatnim czasie liczne przykłady niszczenia całych ekosystemów rzecznych docierały do społeczeństwa za pośrednictwem mediów.
W wielu przypadkach to, jak organy państwowe wypełniają ustawowe i konstytucyjne postanowienia gwarantujące zachowanie lub polepszenie stanu środowiska, budzi znaczne wątpliwości. W Polskim systemie prawnym rzeki nie są ujęte jako podmiot prawny co niejednokrotnie utrudnia egzekwowanie wspomnianych. zapisów.
Rzeki są dobrem narodowym, niemal w całości należącym do Skarbu Państwa, a co za tym idzie są dobrem wspólnym obywateli. To właśnie obywatele, a w szczególności społeczności lokalne, dobrze zaznajomione z miejscowymi potrzebami lub problemami, mogą zainicjować działania zmierzające do tzw. upodmiotowienia środowiska. Rozumiemy przez to nadanie rzekom praw np. prawa do swobodnego płynięcia, prawa do utrzymania bioróżnorodności, czy prawa do podejmowania działań prawnych poprzez reprezentantów, którymi mogą być właśnie społeczności lokalne.
Doświadczenie z innych krajów, gdzie taki proces został zapoczątkowany (Kanada, Nowa Zelandia, USA, Ekwador, Indie, Kolumbia) jednoznacznie wskazują, że proces ten może rozpocząć się od działań oddolnych i jest nierozerwalnie związany ze świadomością społeczności lokalnych zrzeszonych i zaktywizowanych wokół konkretnych rzek.
Realizacja projektu będzie przebiegać w czterech lokalizacjach:
- Rzeka Leśna – grupa mieszkańców miasta Hajnówka chce zatrzymać wylewanie odpadów chemicznych do rzeki przez fabrykę Gryfskand. Mieszkańcy od wielu lat walczą o czystość rzeki, przy współpracy z 2 zaangażowanymi radnymi (powiatu i miasta).
- Rzeka Wel – Fundacja Wybudowanie obrała za cel budowanie tożsamości mieszkańców gminy Grodziczno i Nowe Miasto Lubawskie w oparciu o lokalną kulturę i przyrodę, gdzie znaczącą rolę pełni rzeka.
- Rzeki Wełna, Flinta i Mała Wełna – grupa mieszkańców wsi w gminie Rogoźno i Oborniki walczy o zachowanie ciągłości rzek i usunięcie z nich barier migracyjnych dla organizmów.
- Rzeka Sękówka – grupa mieszkańców Gorlic chciałaby udrożnić rzekę poprzez likwidację stopnia wodnego. W tę działalność angażuje się również lokalny samorząd (Burmistrz Gorlic).
Wśród najważniejszych działań projektu znajdują się:
- rozwiązanie rozpoznanego problemu przyrodniczego i/lub strażniczego poprzez wspólną pracę eksperta/tki z przedstawicielami społeczności lokalnej;
- działań przyrodniczych (tzw. bio-blitz) wykonywanych wspólnie przez ekspertów/tki przyrodników z różnych dziedzin oraz przedstawicieli społeczności lokalnej;
- przeprowadzenie badań hydromorfoligicznych oraz przyrodniczych (ornitologicznych lub siedliskowo-botanicznych);
- utworzenie emocjonalnej więzi ludzi z rzeką, dzięki zmobilizowaniu do działań wokół rzek czterech społeczności lokalnych;
- przygotowanie czterech rekomendacji dla samorządów lokalnych;
- przygotowanie czterech studiów przypadków, które posłużą podniesieniu kompetencji organizacji i ekspertów/ek zrzeszonych w Koalicji Ratujmy Rzeki, na gruncie współpracy i aktywizowania społeczności lokalnych.
Partnerzy projektu: Fundacja Greenmind, Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków
Finansowanie: Projekt finansowany przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię z Funduszy EOG i Funduszy Norweskich w ramach Programu Aktywni Obywatele – Fundusz Regionalny
Budżet projektu: 96 781,88 EUR
Okres realizacji: 1 listopada 2022 r. – 31 stycznia 2024 r.
Patronat nad projektem: Koalicja Ratujmy Rzeki
Osoby do kontaktu w sprawach dotyczących projektu:
Marta Majka Wiśniewska marta.wisniewska (at) greenmind.pl
Iga Słomkiewicz-Szewczuk iga.szewczuk (at) otop.org.pl
