Przed zaprzysiężeniem nowego, demokratycznego rządu pojawiają się w przestrzeni publicznej postulaty różnych środowisk dotyczące najważniejszych problemów do rozwiązania, listy spraw do załatwienia przez pierwsze 100 dni itp. Wiele z nich dotyczy ochrony przyrody, gospodarki leśnej, przeciwdziałania zmianom klimatu i łagodzenia ich skutków. Fundacja Greenmind prezentuje swoją „piątkę” – subiektywną listę spraw do pilnego załatwienia przez ministra(ę) klimatu i środowiska, rząd i parlament.
1.Reforma PGL LP i systemowe zmiany w gospodarce leśnej
Autonomiczne PGL LP zawsze było „łakomym kąskiem” dla zwycięzców wyborów i obsadzanie najważniejszych stanowisk odbywało się według partyjnego klucza. Ostatnio przybrało to patologiczny wymiar, a działalność i LP, w tym rabunkowe pozyskanie drewna, całkowicie podporządkowano celom politycznym. Business as usual, polegający na zmianach kadrowych, już nie wystarczy. LP należy w pełni włączyć do sfery budżetowej Państwa, a ich działalność poddać pełnej kontroli społecznej, co wymaga głębokiej reformy. Główne postulaty dotyczące niezbędnych zmian zawarto we wrześniowym Manifeście Leśnym.
W dobie kryzysu bioróżnorodności i katastrofy klimatycznej z pozyskania należy wyłączyć 20% najcenniejszych przyrodniczo obszarów leśnych oraz lasów wodochronnych w górnych częściach zlewni.
Nadzór nad wszystkimi formami ochrony przyrody na terenach leśnych, w tym nad rezerwatami i obszarami Natura 2000, należy przekazać organom ochrony przyrody. Oczywiście zreformowanym i oczyszczonym z politycznych, dyspozycyjnych funkcjonariuszy.
2. Skuteczna ochrona Puszczy Białowieskiej, Puszczy Karpackiej i innych wybitnie cennych obszarów
W sytuacji, gdy ustawa o ochronie przyrody uniemożliwia ochronę najcenniejszych kompleksów leśnych w formie parków narodowych (zmiany w prawie pozbawiające samorządy przywileju veta wobec rozszerzania/tworzenia parków narodowych są mało prawdopodobne przed wyborami samorządowymi w 2024 roku) należy skorzystać z dostępnych mechanizmów prawnych: 1/ specjalna ustawa dotycząca obiektu UNESCO w sprawie Puszczy Białowieskiej; 2/ wielkoobszarowe rezerwaty przyrody tworzone przez regionalne dyrekcje ochrony środowiska na podstawie obecnej ustawy o ochronie przyrody na obszarach Puszczy Karpackiej i innych potencjalnych parków narodowych.
Należy powołać zespół złożony z naukowców/NGOs, który w ciągu 3 miesięcy zaproponuje kroki administracyjno-prawne pozwalające na objęcie 10% obszaru kraju ochroną ścisłą w rozumieniu europejskiej strategii ochrony bioróżnorodności.
3. Reforma gospodarki wodnej, renaturyzacja wód powierzchniowych, rezygnacja z hydro-gigantomanii
Gospodarkę wodną należy przywrócić do resortu klimatu i środowiska, oddzielając ją od różnych form użytkowania wód, jak żegluga i rozdzielając pomiędzy dwa różne organy kompetencje właścicielskie i regulacyjne, które w tej chwili patologicznie są skupione w jednym organie – PGW Wody Polskie.
Aktualizacji wymagają plany gospodarowania wodą w dorzeczach oraz plany zarządzania ryzykiem powodziowym, aby zaplanowane działania rzeczywiście służyły poprawie stanu wód oraz ograniczeniu ryzyka powodziowego. W przeciwieństwie do czekających dziesięciolecia na realizację planów budowy zapór, zbiorników i regulacji rzek, wdrożenie Krajowego programu renaturyzacji wód powierzchniowych przybliży nas do osiągnięcia celów środowiskowych Ramowej Dyrektywy Wodnej.
Należy odstąpić od gigantomańskich planów budowy dróg wodnych IV i V klasy oraz zbiorników wodnych niszczących środowisko, nie mających uzasadnienia ekonomicznego czy społecznego (m.in. stopnie wodne Siarzewo na Wiśle, Lubiąż i Ścinawa na Odrze, zbiorniki Kąty Myscowa na Wisłoce i Wielowieś Klasztorna na Prośnie).
W kontekście zmian klimatu i zeszłorocznej katastrofy Odry zamiast prowadzenia dalszych prac regulacyjnych należy rozpocząć działania renaturyzacyjne, zwiększające naturalną odporność i zdolność regeneracji rzeki.
Dla ograniczenia suszy i poprawy bilansu wodnego w zlewniach priorytetem jest zatrzymywanie wody w krajobrazie, w tym pilne przywrócenie możliwości retencji wody na ponad 6,5 mln ha terenów zmeliorowanych i ponad 400 tys. km rowów melioracyjnych.
4. Wycofanie Lex knebel i specustawy odrzańskiej
Tuż przed wyborami przyjęto dwie niezwykle szkodliwe dla środowiska ustawy.
Zmieniając tzw. ustawę ocenową wprowadzono kategorię „nietykalnych” inwestycji strategicznych (lista ustalana dowolnie przez rząd, „bez żadnego trybu”), co do których ma być stosowana uproszczona ścieżka decyzyjna, odbierająca samorządom i obywatelom podstawowe prawa współdecydowania o inwestycjach szkodliwych dla środowiska i pozbawiająca ich prawa do sądu w sprawach środowiska. Te zmiany, sprzeczne z dyrektywami UE i Konwencją z Aarhus należy bezzwłocznie odwołać, a przynajmniej odstąpić od ich wdrażania.
Specustawa odrzańska, wbrew nazwie, nie ma nic wspólnego z rewitalizacją Odry, jest raczej zbiorem przepisów gwarantujących jej dobicie. Należy z ustawy usunąć najbardziej szkodliwe przepisy, zgodnie ze społeczną propozycją ustawy zmieniającej ustawę o rewitalizacji Odry z listopada br. W pierwszym rzędzie trzeba wyeliminować tzw. „inwestycje dla Odry” oraz zrezygnować z Inspekcji Wodnej, której powołanie pogłębi chaos w zarządzaniu zasobami wodnymi.
5. Rezygnacja z budowy dróg ekspresowych przecinających Mazury i bagna Biebrzańskie
Należy wstrzymać wszelkie prace projektowe i przygotowawcze dot. dróg ekspresowych przecinających Mazury i Biebrzański Park Narodowy. Zgodnie z wymaganiami prawa decyzje dot. ich przebiegu muszą być poprzedzone strategiczną oceną oddziaływania na środowisko drogowych korytarzy transportowych, z uwzględnieniem prognoz potoków pojazdów w ogólnokrajowej i międzynarodowej perspektywie geograficznej oraz oddziaływaniem poszczególnych wariantów na środowisko. W analizach należy uwzględnić analizę wariantową przygotowaną przez stronę społeczną.
