Wsparcie kierowane do POE

Wprowadzenie

Celem przeprowadzonej analizy była weryfikacja i ocena jak Polska wypełniała w latach 2014 – 2015 swoje zobowiązania wynikające z artykułu 3 ust. 3 i 4 Konwencji z Aarhus w zakresie edukacji ekologicznej, jak i edukacji ukierunkowanej na wspieranie podnoszenia świadomości i umiejętności „jak w sprawach dotyczących środowiska uzyskiwać dostęp do informacji, uczestniczyć w podejmowaniu decyzji i uzyskiwać dostęp do wymiaru sprawiedliwości” a także w jaki sposób zapewniła „wsparcie dla stowarzyszeń, organizacji i grup działających na rzecz ochrony środowiska”. Ocenę wsparcia ograniczono do aspektu finansowania działalności organizacji społecznych w zakresie objętym Konwencją.

Analizie poddano dostępne źródła finansowania edukacji ekologicznej ze szczególnym uwzględnieniem wsparcia udzielonego pozarządowym organizacjom ekologicznym (POE), zdefiniowanym jako organizacje, które w swoich działaniach skupione są na wyzwaniach środowiskowych – przeciwdziałaniu zmianom klimatu i utracie różnorodności biologicznej, w tym organizacje strażnicze i rzecznicze pracujące w obszarze wdrażania i tworzenia prawa, planów, programów, polityk mogących oddziaływać na środowisko. Przeanalizowano ofertę Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej, Funduszu Inicjatyw Obywatelskich, instytucji zarządzających środkami Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego. W analizie nie znalazły się szczegółowe dane dotyczące innych, ponieważ w okresie objętym opracowaniem (1 stycznia 2014 r. – 31 sierpnia 2015 r.) nie prowadzono już naborów w ramach tych funduszy. Tym nie mniej omówiono je pokrótce w kontekście ich wydatkowania i rozliczania w badanym okresie, w tym w zakresie dobrych praktyk.

Informacje do analizy pochodziły z ogólnie dostępnych źródeł takich jak strony internetowe poszczególnych instytucji (informacje o naborach i warunkach uzyskania dofinansowania, informacje o przyznanym dofinansowaniu, sprawozdania z działalności), a także z danych uzyskanych na formalny wniosek o udostępnienie informacji publicznej (zestawienia zbiorcze i informacje przetworzone).

Wnioski

Tematyka ogłaszanych i poddanych analizie konkursów, w znikomym stopniu pozwalała na aplikowanie o środki związane ze statutową działalnością POE w zakresie ochrony przyrody i edukacji ekologicznej, w tym w zakresie objętym Konwencją. Działania strażnicze związane ze społeczną kontrolą nad działaniami Państwa w zakresie objętym tematyką Konwencji w ogóle nie wchodziły w zakres finansowania ze środków narodowego i wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej (WFOŚiGW).

Istotnym problemem jest niedostosowanie warunków wsparcia do specyfiki funkcjonowania poszczególnych beneficjentów, co w przypadku POE ma niebagatelne znaczenie. Poniżej wymieniono niektóre aspekty ograniczające efektywną możliwość otrzymania wsparcia.

1. Częsta praktyka niedopuszczania wnoszenia przez beneficjentów niefinansowego wkładu własnego (np. praca wolontarystyczna), tak ważne dla POE o niskich budżetach własnych.
2. Nieincydentalne opieranie dofinansowania podejmowanych przez beneficjentów przedsięwzięć na refundacji poniesionych kosztów, co rodziło konieczność „zakładania” środków własnych lub wykorzystania środków pochodzących z kredytu.
3. Częste nieuznawanie podatku VAT za wydatek kwalifikowalny, nawet jeśli nie jest on możliwy do odzyskania przez POE.
4. Niechęć do finansowania kosztów okołoprojektowych tj. wydatków na zarządzanie, administrację, materiały biurowe oraz utrzymanie biura a nawet kosztów osobowych i kosztów podróży pracowników realizujących zadania w ramach finansowanych projektów (często są uznawane za wydatki niekwalifikowalne).

Uznawanie wydatków na zarządzanie i administrację za koszty kwalifikowalne nie kończy problemów. POE zwracają uwagę na dwa zasadnicze problemy:

• limit wydatków na zarządzanie i administrację jest określany jako % wartości całego budżetu, wszelkie oszczędności w pozostałych liniach budżetowych powodują zmniejszenie puli wydatków w tym zakresie;
• wydatki na zarządzanie projektem do 10-20% kosztów kwalifikowalnych są często niewystarczające do prawidłowej realizacji projektów.

Zauważalne jest również nierzadkie, a istotne dla POE, wyłączanie ze wsparcia opracowania dokumentów stanowiących element przedsięwzięcia, bo niezbędnych do jego realizacji – dokumentów planistycznych i prac przygotowawczych (koncepcji, dokumentacji projektowo–technicznej i na potrzeby uzyskania decyzji administracyjnych).

W końcu należy również wspomnieć o tzw. negocjacjach warunków umowy (po formalnym rozstrzygnięciu konkursu) – praktykowane przez NFOŚiGW oraz WFOŚiGW. Sprowadzają się one do modelowania in minus zakresu rzeczowo – finansowego wniosków bez większej możliwości rzeczywistej negocjacji przez beneficjenta stawianych przez te instytucje warunków. Negocjacje te sprowadzają się zatem do zaakceptowania, lub nie, wprowadzenia zmian we wniosku. Mimo, że jest to element niewidoczny z perspektywy analizy samych dokumentów programowych zmniejsza dostępność środków dla POE.

Ograniczenia wsparcia dla działań POE w zakresie istotnym dla Konwencji wynikały również z kryteriów wyboru projektów, które według przeprowadzonej analizy często:

• promowały podmioty mogące zadeklarować większy wkład własnego w montażu finansowym projektów, przy jednoczesnej ocenie stabilność przychodów np. jako jedno z kryteriów formalnych, co defaworyzowało POE;
• oceniały np. miejsce prowadzenia działalności, wielkość miejscowości w jakiej znajdowała się siedziba wnioskodawcy, czy fakt ubiegania się o dofinansowanie w latach wcześniejszych – a zatem cechy nie mające nic wspólnego z merytoryczną wartością projektu, czy też przygotowaniem wnioskodawcy do jego realizacji;
• nie były precyzyjnie i przejrzyste dla potencjalnych beneficjentów  (brak informacji, co i w jaki sposób jest oceniane i badane w ramach procesu oceny projektów);
• badały pobieżnie merytoryczną wartość projektów, skupiając się na spełnieniu przez nie warunków formalnych np. wpisywania się w aktualne programy czy polityki regionalne;
• promowały projekty „priorytetowe”, których listę określano subiektywnie i nietransparentnie.

W związku z powyższym i w związku z omówionym wcześniej niedostosowaniem mechanizmów wsparcia do struktury finansowania przez POE funkcjonowania samych organizacji, jak i działań przez nie prowadzonych, brak wydzielonych konkursów (puli środków finansowych) skierowanych do POE sprawiał, że niejednokrotnie stały one już na starcie w pozycji przegranej w stosunku do innych wnioskodawców np. kół łowieckich, nadleśnictw czy jednostek samorządu terytorialnego.

Wysokość wkładu własnego, w projektach które mogły realizować POE, dla których przeprowadzono analizę różniła się znacznie i wahała się od 50% (LIFE+) do 0% (niektóre WFOŚiGW). Tylko w niektórych przypadkach tj. LIFE+ czy Program Obywatele dla Demokracji (MF EOG) zastosowano mechanizmy umożliwiające dofinansowanie wkładu własnego np. w postaci dodatkowej dotacji¹ lub bardzo nisko oprocentowanej (1% w skali roku) pożyczki.

Wnioski pochodzą z Analizy dostępności źródeł finansowania działań z zakresu edukacji ekologicznej oraz wsparcia funkcjonowania pozarządowych organizacji ekologicznych w latach 2014-2015.